Parte Prima

-1-

Supra na cerza vicinu a su paise
Cc’è stavadi nu cuervu ammasunatu,
Ccu quattru frasche e tantu pagliazzatu
E cchine passa, l’ha de fa spagna’.

Na fimmina ca vene da muntagna,
Si spune ccu re ligna a su muragliu,
Ppe si scranca’na picca du travagliu
E li suduri si le po’ stuja’.

Mo’ pensa cca’ na picca, cchi li vene,
A guarda de ddra’ supra su crunuecchiu,
Li fa nu fiscu cumu nu pernacchiu,
Cchi scantu ‘nta lu core chi li fa’.

«Ohi malanova tua, o vacabunnu,
U da cchi fa’, e fa spagna’ le gente?…
De cchiu’ de chissu, tu nun sa fa nente
Ma ‘ncunu, ‘ncunu juernu ta de spara’».

«O furnara, facce tosta e lingua longa,
‘Nun sai ca cca’ cc’è sugnu ppe’ guardare?…
De cca’ t’aju vistu, se ligna u re fricare,
E a ru Barune chissu cc’è cunta’».

«Disgrazzia chi ti vene, e malanova,
Si mo fa chissu, dumane tu ‘nun campi,
Si tinne va’ de cca’, la morte scampi
Accussi finisci puru de guarda’».

Furnara brutta, ‘mpurnati sa lingua,
‘Nun sai cchi dici? Cca’ cc’è sugnu natu,
Apposta u patrune a ‘mmie ma datu
U privileggiu ca e gente l’è guarda’

Pecchi’, mo, na disgazzia ma mannatu
Su fatti I tua; e pane nun ne ‘mpurni,
Mancu tu campi cchiu’ de tanti jurni
De fame tu ne mueri, nun ti riscorda’.

Disgazzia mia!…ppe caritate!
Nu pane u juernu ti lassu a si cancieddri,
A carita’ a fai a si quatrarieddri
De chissu e no de autru aje campa’.

-2-

Mo ppe’ na vota, vatinne, e statti cittu
E chiru ca prumuisu nun‘nti scurdare,
De tanti ‘nta su munnu ta de guardare
Sinno’, chiru che dittu, l’aje fa’.

A su mumentu fa nu ververizzu
E natru cum’è diddru si ripune,
E tuttidui fau nu scuetulune
Ca na mmasciata grossa l’ha de purta’.

«Cuntami frate mio de l’accadutu,
Ca troppu strata a fattu e si sudatu,
Nuddru ppe ra via ta difriscatu
Mo, tutta sa fatiga l’hau de paga’».

Rape l’aricchie, o mastru de la chiazza,
Nu turrieri ca si frica re patate,
De sutta scava e pue l’ha cummegliate
Nuddru s’adduna cchi cc’è manca ddra’.

Cchi raggia chi li vene ‘nta lu core
Aza ra cuda e stenne si pedazzi,
Parica da vucca l’escenu li razzi,
Pare ca su turrieri u vo’ ammazza’.

Sa cosa nun ‘mma’ tiegnu ‘nta la vozza
Nun sa, su votafacce de turrieri
Ca tene nu nnimicu propiu arrieri
E primu o doppu, tuttu a de paga’.

Difriscati, mo l’ale, ca si sudatu,
Stujati li suduri ca si ‘mpusu,
E cara mo la paga su fetusu
Pecchi’ senza permessu nun l’ha de fa’.

Doppu na menz’ura vola a ru palazzu
E filu filu cc’è cunta a ru patrune,
Pecchi su cose grosse, e ru Barune
L’ha de sapi’, ppe si regola’.

Ma quannu si prisenta a su casatu
Si ‘incira l’ale e si lava ccu sputazza,
A vuce prova e tuttu si ‘mpapazza
Pecchi’ ppe’ ru rispettu l’ha de fa’.

Avanti lu purtune ‘mpaparatu
Cc’è trova n’autru cuervu puertulanu,
S’abbrazzanu e si stringenu la manu
Spalanca su purtune, ca nun po’ tarda’.

Sagliennu si scaluni si muvia
Si guarda ‘nta nu specchiu e si ‘mpilucca,
A facce bella si guarda, e s’icce allucca
De cchiu’ de chissu, chistu nun po’ fa’.

-3-

Mo, chissu si mintedi a guardare
Se picareddre tutte mmuinate,
Tutte cumpuse, tutte educate
Cchi differenza, cchi vita chi cc’è cca’.

«Bongiornu, a bussuria, cc’è dice una,
U Signorinu, mo, sta occupatu,
U vaju avvisu, e primu chi ha parlatu,
Vussugnuria, na picca, aspetta cca’».

Cc’è rape ru salottu di fatturi
E ddra’ cc’è trova tutti li fidati,
Li guarda ‘nta la facce si malati
Ca de peccata tutti l’hau de paga’.

Ognunu ‘nta le manu hau li bastuni
Chiamanu e taglie ppe’ libretti,
Cc’è staudi i cunti, ca parenu merletti
Ca sulu cruci e tagli sannu fa’.

Nu silenziu ca pare nu campusantu
E nuddru po parla’ a ru vicinu,
Ppe’ nun guasta u discursu a ru signorinu
Sinno’ a ru serviziu nun po’ sta’.

Quannu videnu a ra porta su papazzu
S’azanu tutti, e agn’unu s’è ‘mpalatu,
Salutanu su cuervu sciaguratu
Ca chissu tene tutta a putesta’.

Li guarda ‘nta la facce adunu adunu
Cc’è scrive lu sarmune de li guai,
C’abbistu tuttu, e, si ‘nsia mai….
E pene de lu ‘mpiernu au de passa’.

Cchi scommidu li fau a su fetusu
Ogn’unu cc’è vo dare lu sedile,
Ma chissu nun vo’ fare lu gentile
Su cose, ca chissu, u re vo accetta’.

Nun dice nente, e ddra’ sta ‘mpirunatu
Ca ‘nta la capu u discursu abbozza,
Ca troppu cose tene ‘nta la vozza
E ru palazzu puru a de trema’.

A su mumentu rapenu la porta
N’esce nu turrieri, e povarieddru,
Immaggina cchi li passa ‘ntu ciarvieddru
Ca forse du serviziu u vo caccia’.

S’assetta ppe’ na picca a nu vanchiettu
S’asciutta ri suduri ca culava,
Povaru cristianu, cchi passava …
Pensannu, quale via a de piglia’.

-4-

De renza ti lu guarda su pinnutu
Ma ‘nta lu core sua cc’è nu zifune,
Pensannu cca’ de dire a ru Barune
E tutte le pazzie ca de ‘mpenta’.

Mo si prisenta na cuduta Pica
Ca tene differente la vavera,
Cchi uecchi, cchi vestitu, oi cchi cera
O mamma mia, cchi lussu chista cca’.

Ntu core de su niuru aceddrazzu
Li fa na mossa ca a vo’ parlare,
Ma u sa’ ca ddra’ nuddru po jatare
Sinno’ i guai de Dio a de passa’.

«Trasiti, voccillenza, masciataru
U Signorinu, pronte ca v’aspetta,
Chica ra capu e s’aza ra merletta,
E avanti, trase d’intra, a l’avvisa’».

Quannu varca chira porta maleditta
Nu friddu chi li passa sutte e pinne,
Li trema u piettu cumu fau re minne
Quannu a taranteddra vo’ balla’.

Mo che davanti a, chiru, chiddru chiama
U patre u patrune o u gnagnarune,
Si pue u titulu chi porta e de Barune,
Misericordia mia, maje guarda’.

A Pica ca cc’è para chira seggia
Pecchi assettati miegliu po parlare,
Ma primu vascia l’ale a ru salutare
A vuccillenza de sa majesta’.

«Salutu a curuna e ru Barune
U Signorinu de tutti si paisi,
A vuccillenza sua de li cchiu’ ‘ntisi
A ri cummanni sua io sugnu cca’».

Chiddru assettatu move chira seggia
U guarda ‘nta la facce ccu’ rispettu,
Pecchi’ de forza tene ‘nta lu piettu
De chissu sinne serve ppe’ si guarda’.

Buenu venutu mastru masciataru
Cchi bella nova puerti a ru Barune?…
I servizziucci io nun pagu a ru purtune
Ca cca’, nuddru a muneta a de guarda’.

A parte chissu ca io sugnu pagatu,
Li rispunne su diavulu ‘mpinnatu,
U sai ca e patate t’hau fricatu
Cchi latru de turrieri ca cc’è ddra’.

-5-

Tene nu mistieri curiusu,
Ccu’ l’acqua ti le scava sutte e troppe,
Sinne tira tria o quattru stroppe
I fatti sua s’ha fattu, e tu sta’ cca’.

Si pue ti dicu cchi fa chiru fetusu
U curalulu da mandra da suprana,
E crape si le munge e fa ra grana
U casu chi si vinne, nun ti fa cunta’.

U fatture ca tu tieni cchiu’ fidatu
Chiru chi cummanna re muntagne,
E frasche chi si vinne e re castagne
Troppu fidatu tieni chistu cca’.

Si vidi ‘nta le case e si briccuni
Prisutti ‘nta li travi su a filari,
Ciarluni d’uegliu e chini li ceddrari
Mancu dicenu saluta a Majesta’.

Su cose c’a Vuccillenza su perdenze
E tasse tu e paghi a ru cumune,
Rumpeli ‘nta le coste nu bastune
Quannu li cunti ti le vo spiega’.

Cchi sunu si bastuni ddra arripati
Mi parenu nu fasciu de palietti,
Chissu è l’archiviu de tutti li libretti
Cchi sai, cchi t’ha ‘mprugliatu chistu cca’.

Dammi lu permessu e li sistemu
Li fazzu niuri cchiu’ de n’ura e notte,
Ti li sistemu, bueni, ccu re botte
E chiru chi è cchiu’ buenu ppe’ l’aduma’.

Da raggia si tiravadi I mustazzi,
De l’uecchi pare l’escenu e fajiddre,
Pare ca ‘ntuernu cadenu le stiddre
U core nun sa’ cchiu’ cchi botte fa’.

Su maledittu cchiu’ li cunta cose
Cchiu’ brutte de le storie chi ha cuntatu,
Li ssunne a matatassa du filatu
De tutte e busciarie chi po ‘mpenta’.

Chissu cc’è cride e pue dice, arraggiatu,
«Fa chiru chi vue, amicu mio,
De tutti si fidati ca tiegn’ io
Na cosiceddra faccia ricurda’».

Ormai ca nun c’è nente ‘nta la vozza
Lu lassa ccu’ se storie ‘nta la mente,
E pensa ca si u ‘ntene su fetente
Ca tutti li maniggi po guarda’.

-6-

Si aza e saluta ccu mastria
Su fauzu traditure de crunuecchiu,
De renza ti lu guarda dinta l’uecchiu
E desce de sa porta e sinne va’.

Ancora sunu ddra’ chiri ‘ngnuranti
Li fa na guardateddra malandrina,
Si conza l’ale mentre chi camina
E a ru palazzu sua mo sinne va’.

Cchiu’ lieggiu sinne scinne si scaluni
L’ha vuemmicata tutta chira vozza,
La lassatu tutte chire strozza
Mo su pensieri sua ppe se mangia’.

Si fermadi ad ogne abbaddraturu
Li rota ‘nta la capu la cunnanna,
C’adogne d’unu, chiru chi cc’è manna
Ca cchiu’ de lu Barune l’hau de rispetta’.

Mo propiu cca’ li rota ‘nta la trippa
Si sa c’un si po tene na munnizza,
E propiu ‘ntu purtune ti l’allizza,
Cchi ducazione…cchiu’ fore u ra po’ fa’?

Nun sinne frica nente de sa cosa
E d’aza vuelu viersu chiru nidu,
Si va riposa e aspetta chiru fidu
C’autre cose l’ha de rappurta’.

Mo si ripune supra chire frasche
Ddruve cia’ purtatu tutte le famazze,
E si ‘mpapara supra le cacazze
Nu sonnarieddru puru si vo fa’.

Ma ‘nta la capu cc’è tene u tierrimutu
De tutte e busciarie chi l’ha ‘mpentatu,
Su cose ca lu core fau malatu
Da raggia e du dulure po muri’.

Nun l’inne ‘mporta nente de se cose
De mie dipente su stupidu Barune,
Di sordi sacciu puru lu cufune
E ‘ncunu juernu se vranche s’hau de ‘mpesa’.

A su mumentu supra se frascuzze
Si ripunenu tri acieddri piulusi,
Sbattenu l’ale e ciancenu piatusi
Na cosiceddra vuelu ppe’ carita’.

-7-

Su tri famiglie ca nun tene nente
Cc’è cuntanu a storia de la vita,
Ca tutta a pruvista l’hau finita
Si mo, n’ajuticieddru cc’è po’ da’.

Li guarda ccu cert’uecchi spanticati
Si aza ‘nta lu nidu ‘intisicatu ,
U primu sinne more pizzulatu
E l’autru senza gamme a de campa’.

U poveru jiriddru, furtunatu,
S’ammuccia sutta, sutta ‘nta se frunne,
De tutte se palate nun si ‘mpunne
Ca su pigliava, muertu l’avia de fa’.

«V’aju dittu tante vote, o piulusi,
Nun vuegliu sapi’ nente de se cose,
Sarvativi na picca de chire dose
Accussi’, ppe’ tuttu l’annu si po’ mancia’».

Accussi’ l’ha de tratta’ si malandrini
Sinno’, a si scaluni ti li truevi,
Ca chissi, pue su tanti, e s’unti muevi
I guai du ‘mpiernu ti fau passa’.

Dulurusa sinne vola sa fravetta,
Senza la vita cc’è resta su franciddru,
Nun sa’ cchi fine a fattu lu jiriddru,
Su malanova nun si po’ parla’.

A su mumentu de tuttu su fragellu
Arriva nu cumpagnu e s’arraggiatu,
Nu bellu novaccuntu l’ha purtatu
E s’abbicina ppe’ cciu’ cumpessa’.

Tu sai?…e s’alliscia chira facce,
U capu trappitaru è nu fetente,
Si frica l’uegliu de ‘nta’ lu pezzente
E nuddru po sapi’ chi chissu fa’.

Mai c’avissi dittu sa ‘mmasciata
Gira su cueddru e spanne chire alazze,
Li giranu ‘nta capu tante mazze
Ca a chiru trappitaru a de cunza’.

«Nuddru a ru munnu», li dice a ru cumpagnu.
«Vo fa na vita, quasi onestamente,
Nuddru ne scarti de tutte chiste gente
E a ru ‘mpiernu li mannassi a si vruscia’».

Ma tutti de se vranche au de passare
Quale franciati, e quale pizzulati.
Tutti li cunti de paga’, nun l’hau signati
Ca primu lu rispettu au de purta’.

-8-

Accussi,’ su malanova d’aceddrazzu
Cc’è duna na lezione a si fatturi,
Tante palate, c’adiddri su duluri
Pecchi ‘nta vita nun ti pue fida’.

Allura, su pavune de pinnazzu
De tuttu su paise era guardatu,
Nun pue sapi’ quand’era rispettastu
Ca ogn’unu lu cappieddru a de leva’.

Sapiti, ca de tutte e briccarie
N’è sempre trammenuta chira fine,
Pecchi’ le gente, pue, su tutte chine
E u guarda, si a de more o a de campa’.

Ma na matina, ca chissu ancora dorme,
Cc’è vola ddra’ vicinu chira Pica,
Ca du palazzu, iddra, è n’amica,
Nu novaccuntu, seriu, l’ha de purta’.

«Bongiornu, mastru mio, nun ‘ntu fa dire,
E muertu u patrune du palazzu,
U patre, u Barune, u Carcarazzu,
Cchi n’è de nui ca suli ame resta’».

Ma chissu ca mi paredi assonnatu
Si strica l’uecchi, e guarda sa pupazza,
«Cchi dici!…È veru, o tu si pazza
Mai cc’è puezzu cride a verità».

È veru!…e re lacrime se stuja,
Ormai a vita sua è all’autru munnu,
E cose, mo ti dicu, bone nun sunnu,
E a ru Segnure tuttu a de cunta’.

Mo vesteti ccu ru mantu de lu luttu
Ricoglie tutti l’autri tui pinnazzi,
C’amu de ciancie u capu de li lazzi
Barune, vuccillenza e Quaqquaraqqua’.

20 gennaio 1996